Data-analyse: dit is wat opdrachtgevers van hun freelancers willen

 

Hoe normaal is het om werk van freelance (foto)journalisten door te verkopen aan andere partijen? Wat gebeurt er als een zzp’er een schadeclaim aan zijn broek krijgt? En is het overdragen of afstand doen van rechten gangbaar? Deze analyse van de inkoopvoorwaarden van 74 opdrachtgevers geeft antwoord.

 

Tekst: Nick Kivits

 

Werk je als freelance (foto)journalist of maker en hanteer je graag je eigen leveringsvoorwaarden? Dan kom je in veel gevallen van een koude kermis thuis. Bijna driekwart van de mediapartijen die zelfstandige makers inhuren, wijzen namelijk de leveringsvoorwaarden van freelancers standaard van de hand. Wil je voor deze opdrachtgevers werken, dan kan dat alleen onder hún voorwaarden.

 

Dat blijkt uit onderzoek van Freelancevoorwaarden.nl, dat de inkoopvoorwaarden, raamovereenkomsten en opdrachtbevestigingen van 74 opdrachtgevers onderzocht. Daaronder bevonden zich 41 uitgeverijen, 25 omroepbedrijven, vier onderwijsinstellingen, drie productiehuizen en één persbureau (met twee divisies die ieder hun eigen voorwaarden hebben).

 

Tijdens het onderzoek zijn de voorwaarden van deze partijen op zestien punten geanalyseerd. Er is vooral gekeken naar wat er letterlijk in de voorwaarden staat geschreven. Op een aantal punten waar informatie ontbrak, is deze informatie aangevuld met een rondvraag onder freelancers. Zo konden onder andere de betaaltermijnen die in een aantal van de freelancevoorwaarden ontbraken toch worden meegenomen met deze analyse.

 

Gewenst: weinig risico
Wat in eerste instantie opvalt zijn de vele overeenkomsten tussen voorwaarden van partijen, onder andere op het gebied van betaaltermijnen. Meer dan de helft van de opdrachtgevers (zes op de tien) belooft facturen van freelancers binnen een maand te betalen. &C Media, Innovation Origins, NEMO Kennislink, NRC Media en Omroep Brabant zijn met een standaard termijn van 14 dagen de vlotste betalers, al houdt Innovation Origins daarbij een slag om de arm en betaalt NRC Media alleen zo snel als je de uitgeverij je facturen laat opmaken (dat wordt zelf-facturatie genoemd).

 

 

Mediahuis Nederland (uitgever van De Telegraaf) is met een termijn van 40 dagen de traagste betaler. Vier opdrachtgevers betalen freelancers pas na publicatie van hun werk. Dat is zo bij BCM Media, DPG Media, Audax Publishing en Pijper Media. In het geval van die laatste wordt de betaaltermijn volgens freelancers vaak overschreden. DPG Media hanteert een wat vreemde betaaltermijn: de uitgeverij belooft je te betalen in de maand volgend op de maand van publicatie. Werk dat eind maart wordt gepubliceerd, wordt dus begin april betaald. Maar werk dat begin maart verschijnt, wordt ook begin april betaald.

 

Ook op het gebied van risico-inperking laten de freelancevoorwaarden van verschillende partijen veel overeenkomsten zien. Vooral aan schijnzelfstandigheid hebben veel onderzochte partijen een broertje dood. Wanneer de Belastingdienst concludeert dat een freelancers volgens de wet geen ondernemer is en dus eigenlijk in dienst is bij zijn opdrachtgever, kan hij naheffingen en boetes opleggen. En op zulke verrassingen zitten opdrachtgevers niet te wachten.

 

Bijna driekwart van de onderzochte partijen berekent een deel van die naheffingen en boetes door aan zijn freelancers. Voor zover dat van de wet mag. De overige partijen zeggen in hun voorwaarden niets over schijnzelfstandigheid. Daar staat tegenover dat veel van hen het prima vinden dat freelancers elders werken. Van de 52 partijen die daar iets over zeggen in hun voorwaarden, zijn er negen die niet willen dat freelancers aan de slag gaan voor directe concurrenten. Geen enkele opdrachtgever stelt dat zzp’ers zich helemaal niet door anderen mogen laten inhuren.

 

 

Ook op andere risico’s zitten opdrachtgevers niet te wachten. Drie op de vijf van hen wil van freelancers een vrijwaring voor alle mogelijke schade die kan ontstaan door het werk van de zelfstandige maker. Breng je als freelancer een minister ten val en eist die minister bij de rechter een schadevergoeding van je? Dan sta je er volgens de verschillende inkoopvoorwaarden alleen voor. Negen opdrachtgevers beloven claims die door hun eigen handelen ontstaan zijn zelf op te lossen. Zes anderen vragen helemaal geen vrijwaring. Zij wentelen dergelijke risico’s de facto niet op freelancers af.

 

Freelancers die kosten maken tijdens het uitvoeren van hun opdracht, kunnen deze in het merendeel van de gevallen declareren bij hun opdrachtgever. 48 van de 74 onderzochte opdrachtgevers zeggen in hun voorwaarden dat reiskosten gedeclareerd kunnen worden, al dan niet in overleg. Overige kosten kunnen – mits in overleg – bij bijna de helft van de partijen in rekening worden gebracht. In de praktijk zou dat bij meer opdrachtgevers het geval kunnen zijn: in bijna eenderde deel van de voorwaarden wordt niets gezegd over het declareren van overige kosten.

 

 

Vaker verdienen aan hetzelfde werk
Opdrachtgevers willen artikelen, foto’s en andere bijdragen van freelancers in de regel vaker dan één keer kunnen gebruiken. Vrijwel alle voor deze analyse onderzochte voorwaarden geven opdrachtgevers het recht werk meerdere keren te publiceren in eigen producten, zoals specials of andere titels. In sommige gevallen gaat het enkel om hergebruik binnen een beperkt aantal titels (Vakbladen.com), binnen de titel waar je het werk voor hebt gemaakt (Springer Media) of eenmalig hergebruik online (Villamedia).

 

Bij het overgrote deel van de opdrachtgevers gaat de wens om werk opnieuw te gebruiken verder. Van de 74 partijen willen er 67 sublicenties op werk van freelancers verkopen. Ze geven daarmee het recht om werk van freelancers te publiceren aan een andere partij. In de meeste gevallen vragen opdrachtgevers daar geen toestemming voor (onder andere ANWB Media, Erdee Media Groep en Nedag Uitgevers doen dat wél). Een aantal partijen, waaronder DPG Media en Roularta Media Nederland, belooft foto’s en andere beelden alleen door te verkopen in combinatie met tekst.

 

Waar het overgrote deel van de opdrachtgevers vaker dan één keer geld wil kunnen verdienen aan het werk van freelancers, hebben makers dat recht zelf veel minder vaak. Ruim een derde van de opdrachtgevers staat het zelfstandigen toe hun werk elders te verkopen, doorgaans na een bepaalde periode (de zogenoemde exclusiviteitstermijn – in deze video laat ik je zien wat dat is). De lengte van die periode varieert. Bij Erdee Media Groep mag je na één dag je werk al elders publiceren, bij de Consumentenbond na één jaar.

 

 

Bij de meeste partijen die werk van freelancers doorverkopen, deelt de maker niet mee in de winst. Onderzoek van de Universiteit Leiden en het Institute for Information Law (IFIW) van de Universiteit van Amsterdam concludeert ook dat opdrachtgevers in veel creatieve sectoren werk van freelancers op meer verschillende manieren willen gebruiken (dat wordt met een mooi woord ‘exploiteren’ genoemd), maar dat vergoedingen daarvoor niet worden verhoogd.

 

Ook in de journalistiek is dat het geval. “Waar contracten voorheen vaker differentieerden tussen honorarium en exploitatievergoeding, is het in deze branche steeds gebruikelijker om alle rechten tegen een eenmalige lumpsum-vergoeding af te kopen”, aldus de onderzoekers. “Vooral freelance journalisten wijzen op de vaak geringe vergoedingen die zij ontvangen voor de exploitatie van hun werken.”

 

Bij nog geen kwart van de door Freelancevoorwaarden.nl onderzochte opdrachtgevers laat makers bij doorverkoop wél meedelen in de opbrengsten. Partijen als De Correspondent, Innovation Origins, NRC Media, Roularta Media Nederland en SPN geven freelancers een percentage van de winst, variërend van 10 tot 100 procent.

 

DPG Media koopt het recht om bijdragen van freelancers voor zijn kranten door te plaatsen en te verkopen standaard af. De uitgeverij verhoogde daarvoor in 2015 het basistarief met 5 tot 15 procent (het exacte percentage is afhankelijk van de titel waar je werk). Wanneer DPG Media werk voor nieuwsmedia doorplaatst in een van zijn tijdschriften (of andersom), mag de freelancer 15 procent extra declareren.

 

‘Je auteursrecht is van ons’
Niet alle opdrachtgevers die sublicenties op werk van freelancers willen kunnen verkopen, noemen dat expliciet in hun voorwaarden. Partijen die het intellectuele eigendomsrecht (waaronder het auteursrecht) van de zelfstandige makers naar zich toe trekken, mogen automatisch ook sublicenties verkopen. Als eigenaar van het intellectueel eigendomsrecht zijn ze immers de enigen die iets met het werk mogen doen.

 

 

Van de 74 onderzochte opdrachtgevers eigent ruim de helft het intellectuele eigendomsrecht op werk van freelancers toe. Onder omroepen en de productiehuizen die voor die omroepen werken is dat standaard (alleen HUMAN doet dat niet). Dat komt voor een deel doordat een hoop publieke omroepen naast hun eigen voorwaarden ook die van de NPO hanteren, waar de rechtenoverdracht in wordt benoemd. Bij uitgeverijen is het opeisen van het intellectuele eigendomsrecht veel minder gewoon: één op de vier uitgeverijen doet het, waaronder BDUmedia, Blendle, Hearst Netherlands (in bepaalde gevallen) en Reshift Digital.

 

Niet alleen de intellectuele eigendomsrechten van freelancers opeisen is bon ton bij de omroepen. Het gros van hen vraagt zelfstandige makers ook om afstand te doen van hun persoonlijkheidsrechten. Deze rechten geven freelancers het recht zich te verzetten tegen publicatie van hun werk zonder naamsvermelding of onder de naam van iemand anders. Daarnaast geven ze makers het recht zich te verzetten tegen wijzigingen en aantasting van hun werk.

 

 

Van die eerste drie persoonlijksrechten kunnen makers afstand doen. Het recht je te verzetten tegen aantasting blijf je altijd houden. Onder omroepen en productiehuizen wil tweederde van de opdrachtgevers dat makers hun persoonlijkheidsrechten afstaan, voor zover dat mogelijk is. Bij de uitgeverijen vragen alleen &C Media, Bindinc., de educatieve uitgeverijen Blink en EDG Media, Hearst Netherlands én MPG Holding (uitgever van Allerhande) dat van hun freelancers. De overige partijen noemen de persoonlijkheidsrechten niet in hun voorwaarden.

 

Niet in beton gegoten
Freelancers die aan de slag gaan bij een nieuwe opdrachtgever krijgen de freelancevoorwaarden in sommige gevallen pas opgestuurd nadat ze akkoord zijn gegaan met een klus. Wie voordat hij een klus aanneemt wil weten onder welke voorwaarden hij gaat werken, kan deze bij slechts tien van de 74 partijen online inzien. Opvallend is dat vooral grote media-organisaties – waaronder DPG Media, NPO, Pijper Media en WPG Media – zo transparant zijn dat ze hun voorwaarden online zetten.

 

 

Hoewel het merendeel van de onderzochte partijen de leveringsvoorwaarden van freelancers standaard afwijst, zijn hun inkoopvoorwaarden niet zo in beton gegoten als ze misschien lijken. Een bijna even groot deel van de opdrachtgevers biedt namelijk wél de mogelijkheid over de voorwaarden te onderhandelen. Twee derde van de hen noemt die mogelijkheid expliciet. En van de partijen die er niets over zeggen, stelt niemand dat onderhandelen onmogelijk is. Of onderhandelen in de praktijk lukt is de vraag. Maar wie niet waagt…

 

Dit artikel werd mede mogelijk gemaakt door financiële steun van het Matchingfonds van De Coöperatie. Gespecificeerde data uit deze analyse nodig? Vraag ze aan via e-mail.

 

Voor dit artikel analyseerde Freelancevoorwaarden.nl de inkoopvoorwaarden, raamovereenkomsten en opdrachtbevestigingen van 65 organisaties die werken met freelance (foto)journalisten en andersoortige makers. De individuele analyses van deze partijen zijn allen te vinden op deze website.

 

De bekeken partijen zijn &C Media, ANP, ANP Photo, ANWB Media, Audax Publishing, AVROTROS, BCM Media, BDUmedia, Bindinc., BlazHoffski, Blendle, Blink, Blue Circle, BNNVARA, Consumentenbond, De Correspondent, De Groene Amsterdammer, DPG Media, DutchCulture, EDG Media, EO, Erdee Media Groep, FD Mediagroep, Fontys Hogescholen, GS Magenta, Hearst Netherlands, Hortipoint, HUMAN, Human Factor, Innovation Origins, KRO-NCRV, L1, Mediahuis Nederland, Mediahuis Noord, Mood for Magazines, MPG Holding, Nedag Uitgevers BV, NEMO Kennislink, NH Media, NOS, NPO, NRC Media, NTR, Omroep Brabant, Omroep Flevoland, Omroep Gelderland, Omroep MAX, Omroep West, Omroep Zeeland, OneWorld, Pijper Media, Promedia Group, Reshift Digital, Rijksuniversiteit Groningen, Rijnmond, Roularta Media Nederland, RPO, RTL Nederland, RTV Drenthe, RTV Oost, RTV Utrecht, Sijthoff Media, SPN, Springer Media, Talpa Radio, Talpa TV, TU Delft, Universiteit Leiden, Vakbladen.com, VICE Benelux, Villamedia, VPRO, Vrij Nederland en WPG Media.